احتمالا با خودتان می‌گویید مشكل مهمی نیست؛ چراكه درد دائم در دندان‌تان حس نمی‌كنید و ظاهر دندان‌هایتان هم تغییری نكرده است، اما دندانپزشكان می‌گویند این رفتار بسیار اشتباه است و می‌تواند سلامت دندانها را به خطر بیندازد؛ به همین دلیل آنها توصیه می‌كنند حتی اگر هیچ مشكلی هم ندارید، در فواصل زمانی منظم به پزشكتان مراجعه كنید. اما چرا دندانها خراب می‌شود؟ این پوسیدگی‌ها را چطور باید تشخیص داد و در صورت ایجاد شدن چه باید كرد؟
قسمت خارجی لثه كه افراد می‌توانند آن را ببینند، تاج دندان نام دارد و قسمت زیرین كه داخل استخوان و بافت‌های نگه‌دارنده قرار گرفته، ریشه دندان نامیده می‌شود. تاج دندان از داخل به خارج شامل مغز یا پالپ دندان، عاج و میناست و ریشه دندان نیز از سه بخش تشكیل شده؛ در قسمت خارجی ریشه بافتی به نام سمان وجود دارد، داخل سمان عاج و داخل عاج هم پالپ ریشه قرار گرفته است.
مواردی كه موجب آسیب بافت پالپ دندان می‌شود، پوسیدگی‌های دندان، ضربه‌هایی كه باعث شكستگی دندان می‌شود و كارهای دندانپزشكی وسیع و پیشرفته ازجمله عللی است كه به پالپ دندان‌آسیب می‌زند.
مهم‌ترین عامل آسیب دیدن پالپ دندان، پوسیدگی است . پس از صرف غذا، لایه‌ای بیرنگ و چسبنده به نام پلاك دندانی روی سطح دندانها تشكیل می‌شود. این پلاك‌ها در بعضی نقاط مانند طوق دندان، سطح جونده و فاصله تماس بین دندانها بهتر و بیشتر شكل می‌گیرد. البته اگر به صورت منظم و حداقل دو بار در روز مسواك بزنیم، پلاك‌ها و میكروب‌ها از روی سطح دندان جابه‌جا می‌شود كه این كار مانع اسیدی شدن بزاق دهان خواهد شد.
حدود 30 دقیقه پس از صرف هر وعده غذا، مواد قندی توسط میكروب‌هایی كه داخل دهان به شكل اسید درآمده و حدود 20 دقیقه نیز این حالت اسیدی در دهان حفظ می‌شود؛ بنابراین با توجه به صرف سه وعده غذا و سه میان وعده در روز، حدود 120 دقیقه دهان انسان اسیدی است.
مسواك و نخ دندان فراموش نشود
با توجه به آنچه گفته شد، مشخص است كه اگر فرد مسواك نزند و از نخ دندان استفاده نكند، شرایط بسیار بدتر خواهد شد، اما اگر شما هم جزو آن گروه هستید كه فقط مسواك می‌زنند و استفاده از نخ دندان را چندان مهم نمی‌دانند، باید بدانید بسیاری از پوسیدگی‌ها در فاصله میان دندانها ایجاد می‌شود.
در صورت استفاده نادرست از نخ دندان، پلاك میكروبی در محل تماس دندانها باقی می‌ماند و بتدریج با تشكیل اسید و فعالیت‌های مخرب میكروب‌ها، مینای دندان تخریب و پوسیدگی دندانی ایجاد می‌شود و كم‌كم پیشرفت می‌كند تا به عاج دندان برسد.
البته نباید انتظار داشت در صورت مسواك نزدن یا استفاده نكردن از نخ دندان، پوسیدگی در عرض یك یا چند روز به عمق دندان نفوذ كند. پیشرفت پوسیدگی به زمان نیاز دارد و بسرعت اتفاق نمی‌افتد.
پوسیدگی پس از مینا به عاج دندان می‌رسد و در این قسمت با سرعت بیشتری گسترش می‌یابد و بافت را تخریب می‌كند؛ به طوری كه در برخی مواقع ممكن است فرد حتی متوجه پوسیدگی دندانش نشود، ولی هنگام غذا خوردن ناگهان دندان بشكند؛ در واقع زمانی كه پوسیدگی به عاج دندان می‌رسد، با فشار ناشی از جویدن غذا هم دندان می‌تواند بشكند.
در برخی موارد گرما و سرما یا ترشی و شیرینی مواد غذایی و مایعات نیز باعث درد دندان می‌شود كه اگر چنین علائمی وجود داشت، هرچه زودتر باید به دندانپزشك مراجعه كرد تا دندان پوسیده در مراحل اولیه درمان شود.
رهنمودهايي براي مسواك زدن:
1- در دست گرفتن مسواك: مسواك را بايد به طور ملايم و راحت در دست گرفت. فشار خيلي زياد باعث خم شدن الياف و دور شدن آنها از ناحيه‌اي كه مسواك زدن مورد احتياج است, مي‌شود.
2- ترتيب مسواك زدن: مسواك زدن بهتر است از سطح مجاور گونه عقب‌ترين دندان موجود در قوس دنداني شروع شده و تا آخرين دندان سمت ديگر قوس ادامه يابد, سپس از سطح مقابل (سطح مجاور زبان ـ سطح مجاور كام) همان قوس برمي‌گردد. همين عمل در قوس مقابل تكرار مي‌شود. در پايان, سطح جونده مسواك زده مي‌شود. در صورت داشتن اين الگو مسواك زدن هيچ ناحيه‌اي از دهان فراموش نخواهد شد. هر بار كه مسواك روي دندانها قرار مي‌گيرد, بايد ناحيه قبلي را كه مسواك زده شده است, هم‌پوشاني كند
3- مدت زمان مسواك زدن: بسته به روش و سرعت مورد استفاده بين 4-10 دقيقه متغير مي‌باشد.
4- تعداد دفعات مسواك زدن: حداقل دو بار مسواك زدن در روز كه همراه با تميز كردن نواحي بين دنداني مي‌باشد, پيشنهاد شده است.
5- روشهاي مسواك زدن: بهترين روش مسواك زدن روشي مي‌باشد كه بهتر پلاك ميكروبي را از روي دندانها بردارد. اما روشهاي زير در دو گروه كودكان و بزرگسالان توصيه مي‌گردد.
روشA :در اين روش, مسواك به طور افقي روي سطح مجاور گونه و زبان دندانها قرار داده مي‌شود, بطوري كه الياف آن عمود بر تاج دندانها قرار گيرند. سپس با حركات كوتاه و موازي افقي به جلو و عقب حركت داده شده و سطح دو دندان مجاور را پوشش مي‌دهد. اين تكنيك مؤثرترين روش براي بچه‌ها مي‌باشد. اما براي بزرگسالان روش چندان مناسبي نيست.
روش B :موهاي مسواك به طور مايل يعني تقريباً با زاويه 45 درجه نسبت به محور طولي دندانها در ناحيه اي كه لثه به دندان چسبيده است،بر روي لثه و دندان قرار مي گيرد،بطوريكه احساس شود،قسمتي از موهاي مسواك به داخل شيار لثه فرو رفته است، سپس در همين حال و با حركات لرزشي كم‌دامنة جلو به عقب حداقل 10 با در هر ناحيه تكرار شود.
6- سطوحي از دندان كه مجاور زبان و كام و سطح پشتي آخرين دندان هر فك مي‌باشد نيز بايد كاملاً مسواك زده شود.
7- به خاطر داشته باشيد پرزهاي زبان محل مناسبي براي باقيماندن باكتريها و ذرات غذايي مي‌باشد. تميز كردن زبان به اين صورت انجام مي‌شود كه درحالي كه زبان بيرون آورده شده سر مسواك در خلفي‌ترين قسمت زبان طوري قرار مي‌گيرد كه كناره الياف بر روي سطح زبان و نوك الياف به سمت گلو باشد. سپس مسواك را با فشار ملايم به سمت جلو تا روي نوك زبان كشيده مي‌شود اين حركت سه يا چهار بار تكرار مي‌گردد.
روش کاربرد نخ دندان:
بیماری لثه عمدتا” از نواحی بین دندانها(جائیکه مسواک دسترسی کافی ندارد ) آغاز می شود.از اینرو کاربرد نخ دندان یک بار در شبانه روز وسیله بسیار موثری جهت تمیز کردن پلاک بین دندان هاست.نکات زیر به شما کمک میکند که از روش صحیح استفاده نمائید. حدود 40 سانتی متر از نخ دندان را جدا کرده و عمده این طول را به دور انگشت میانی یک دست خود پیچیده مابقی نخ را نیز به دور انگشت میانی دست دیگر خود بپیچید. برای تمیز کردن دندان های فک بالا نخ را به محکمی بین شست یک دست و انگشت اشاره دست دیگر خود نگه دارید.این انگشت به شما کمک می کند تا نخ را با دقت بین دو دندان وارد نمائید این دو انگشت نباید بیشتر از 4 سانتی متر از هم فاصله بگیرند. به آرامی نخ را بین دو دندان وارد کنید برای این کار به جای این که نخ را با فشار بین دندان ها وارد کنید از حرکت رفت و بر گشت اره ای شکل استفاده کنید. با این حرکت نخ دندان به لثه شما ضربه وارد نمی سازد. حال نخ را به زیر لبه لثه هدایت کنید. نخ را به شکل نیم دایره به یک سطح دندانی تکیه دهید و با حرکت دادن دو انگشت خود نخ را 4 تا 5 بار بالا و پائین بکشید.به یاد داشته باشید که در هر فضای بین دندانی شما باید سطح 2 دندان را تمیز کنید .پس از تمیز نمودن دندان اول نخ را به دندان دوم تکیه دهید و همین حرکت را تکرار نمائید. برای تمیز نمودن دندان های فک پائین نگه داشتن نخ بین انگشت های اشاره 2 دست به شما کنترل بهتری می دهد.تمیز کردن سطح پشتی آخرین دندان را در دو طرف فک فراموش نکنید. پس از کار برد نخ دندان دهان را بطور کامل بشوئید تا ذرات پلاک و مواد غذایی شسته شوند.طی هفته اول کار برد نخ دندان ممکن است لثه شما دچار خون ریزی شده و یا زخمی شود. دلسرد نشوید مثل هر مهارت جدید آموختن مهارت کاربرد نخ دندان نیز نیاز به تمرین و ممارست دارد.پس از طی مدت 2تا3 هفته این کار نیز جزئی از فعالیت های روز مره شما خواهد بود.
راه‌های پیشگیری از فرسایش دندانها
رعایت بهداشت دهان
استفاده از خمیر دندان‌های حاوی فلوریدا
توجهبه رژیم غذایی
عدم استفاده از نوشابه‌های اسیدی و گاز دار
خوردن مقدار کمی پنیر پس از غذا
جویدن ادامس بعد از غذا
عدم استفاده از کربو هیدرات‌ها به هنگاه خواب
مراجعه منظم به دندانپزشک.
تنظیم کننده: زهره بهمیاری مسول واحد بهداشت مدارس